Sformalizowanie procedury wydawania poleceń w grupie spółek

13 października 2022 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, wprowadzająca do polskiego porządku prawnego tzw. prawo holdingowe, które reguluje relacje prawne pomiędzy spółką dominującą i jej spółkami zależnymi.

Definicja grupy spółek

Grupa spółek oznacza spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi (art. 4 § 1 pkt 5¹ k.s.h.). Grupa spółek nie ma osobowości prawnej. Interes koncernowy nie jest zatem przypisany do konkretnego podmiotu, ale do pewnej zbiorowości; nie jest tożsamy z interesem spółki dominującej. Interes grupy spółek może być nawet sprzeczny z jednostkowym interesem spółki wchodzącej w jej skład. Może również umożliwiać podejmowanie działań niekorzystnych dla spółki uczestniczącej w grupie (R. Adamus (red.), Kodeks spółek handlowych: komentarz do nowelizacji Prawo holdingowe, zmiany w funkcjonowaniu organów spółek kapitałowych, 2022, s. 48). Spółki uczestniczące w grupie spółek, oprócz interesu własnego, będą kierować się interesem spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej (art. 21¹ § 1 k.s.h.).

Wiążące polecenie

Realizując wspólną strategię gospodarczą grupy, spółka dominująca może m.in. wydawać spółce zależnej wiążące polecenia dotyczące prowadzenia spraw spółki, które uzasadnia interes grupy. Jest to podstawowa instytucja prawa holdingowego, która ma zapewnić spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek. Dotychczas obowiązujące przepisy KSH regulowały jedynie kwestię wiążących poleceń wydawanych organowi spółki przez inny organ tej spółki. W prawie holdingowym chodzi natomiast o wiążące polecenie wydane przez jeden podmiot prawa innemu podmiotowi prawa.

Wiążące polecenie spółka dominująca wydaje w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności. Przykładowo, wiążące polecenia mogą dotyczyć: zabezpieczenia zobowiązań spółki dominującej albo innej spółki z grupy spółek, transformacji spółki zależnej, tworzenia wspólnego funduszu czy nabycia udziałów lub akcji innej spółki. Podstawowymi elementami składowymi wiążącego polecenia są: określenie oczekiwanego przez spółkę dominującą zachowania spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia; interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia; spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują; przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia (art. 21² § 3 k.s.h.) W praktyce, największym źródłem rozbieżności pomiędzy spółką dominującą a spółką zależną prawdopodobnie będą konsekwencje wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną.

Czy spółka zależna może odmówić wykonania ,,wiążącego polecenia”?

Po dokonaniu merytorycznej oceny skutków wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej, spółka zależna podejmuje uchwałę o wykonaniu lub odmowie wykonania wiążącego polecenia, o czym informuje spółkę dominującą. Spółka zależna może więc odmówić wykonania wiążącego polecenia, jeśli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej. Ponadto, spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek niebędąca spółką jednoosobową jest zobligowana podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej (art. 21⁴ § 2 k.s.h.).

Oprócz ustawowych przesłanek odmowy wykonania wiążącego polecenia przesłanki odmowy jego wykonania może przewidywać również umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Do przesłanek systemowych należy zaliczyć sprzeczność wiążącego polecenia z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa oraz nadużycie prawa podmiotowego przez spółkę dominującą (R. Adamus (red.), Kodeks spółek handlowych: komentarz…, 2022, s.85-86).

Konsekwencja odmowy wykonania ,,wiążącego polecenia”

Bezzasadna odmowa wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą zarówno spółki, jak i organu zarządzającego spółki zależnej. Samo polecenie, jak i jego przyjęcie lub odrzucenie muszą spełniać wymogi przewidziane przepisami Kodeksu spółek handlowych dotyczącymi grupy spółek – w przeciwnym wypadku trzeba uznać, że nie mamy do czynienia z „wiążącym poleceniem” w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych, a w rezultacie nie stosuje się np. norm zwalniających z odpowiedzialności zarząd spółki zależnej (M. Baran, A. Czarnecka (red.),Prawo holdingowe. Praktyczny komentarz, 2022, LEX). Podkreślić należy, że dopiero po ujawnieniu uczestnictwa w grupie spółek przez wpis do rejestru (zarówno spółki dominującej, jak i spółki zależnej), spółka dominująca będzie mogła skutecznie korzystać z przypisanego jej uprawnienia.

Podsumowanie

Pozostaje dyskusyjne, na ile instytucja wiążącego polecenia w praktyce usprawni proces zarządzania grupą spółek. Procedurę tę cechuje bowiem wysokie sformalizowanie, co może powodować trudności w przypadku konieczności szybkiego podjęcia decyzji. Rozbudowany system weryfikacji i akceptacji wiążącego polecenia sprawia, że spółka zależna będzie musiała za każdym razem dokonywać szczegółowej jego analizy pod kątem spełniania przesłanek przyjęcia lub odmowy jego wykonania. Ocena ta ma minimalizować ryzyko odpowiedzialności spółki zależnej i jej organów zarządzających za wyrządzoną w niej szkodę.

Agata Machalska
aplikant adwokacki